رویکرد سازمان‌های تروریستی در سوریه به سمت شبکه‌های اجتماعی برای جذب کادر جدید و تبادل اطلاعات و اخبار و ترویج افکار جهادی در میان جوانان به شکل بی‌سابقه ای در ماه‌های اخیر افزایش یافته است. این جهش در عضوگیری مجازی از طریق فضای اینترنتی اتفاقی بی سابقه است که در گذشته نه از لحاظ تعداد سایت‌های وابسته به گروه های افراط گرای تکفیری و نه از نظر تنوع پیام‌های موجود در راستای دریافت ابراز همبستگی مردم با این گروه‌ها سابقه نداشته است. حجم و ماهیت اطلاعاتی که از تاکتیک‌های مبارزاتی و قدرت همزیستی با محیط درگیری‌های داخلی شکل گرفته نیز در این  دوره بی سابقه بوده است. 

مرکز منطقه‌ای مطالعات راهبردی در قاهره  در مقاله‌ای به بررسی این پدیده پرداخته و نوشته است که گروه های افراطی در سوریه از سایت های اجتماعی برای اهداف متعدد از جمله تقویت توانمندی‌های نظامی برای مقابله با دولت بشار اسد و جذب نیروی انسانی جدید و تبادل اطلاعات و تجربه با سایر گروه های مبارز استفاده می کنند، آنها بیانیه‌های مختلف خود را نیز از این طریق این سایت‌ها منتشر می‌کنند. 

در این راستا یک گزارش صادر شده از مرکز بین المللی بررسی افراط گرایی که در دانشگاه پادشاهی لندن در نیمه آوریل گذشته منتشر شد، نشان داد که گروه‌های جهادی در سوریه افزایش قابل توجهی در رویکرد خود به سمت سایت‌های اجتماعی پیدا کرده‌اند تا از این طریق نیروهای جدید را به خدمت گیرند. بر اساس این گزارش ۱۱ هزار مبارز از طریق اینترنت وارد سوریه شده‌اند که از میان آنها ۱۹۰۰ نفر از اروپا بوده‌اند. در میان اروپایی ها نیز بیشترین تعداد متعلق به فرانسه بوده که ۴۲۱ نفر را شامل می شود و بعد از فرانسه، انگلیس با ۳۶۶ نفر قرار دارد و بلژیک با ۲۶۹ نفر و آلمان با ۲۴۹ نفر در رتبه‌های بعدی هستند. 

این گزارش تاکید کرد که درگیریهای سوریه اولین درگیری در نوع خود است که عناصر مسلح در آن از طریق شبکه‌های اجتماعی جذب می شوند. 

بر اساس این گزارش غربی که ۱۹۰ صفحه اینترنتی وابسته به مبارزان غربی در سوریه را بررسی کرده، برخی از دعوت کنندگان به فعالیت های افراطی در آمریکا و استرالیا و انگلیس نقش اساسی در ترویج رویکردهای جهادی و تشویق جوانان کشورهای غربی به مبارزه در سوریه داشته‌اند. این گزارش تاکید می‌کند که ۵/۶۱ درصد از حساب های فعالان جذب اینترنتی وابسته به داعش و ۵/۱۷ درصد از صفحات وابسته به عناصر جبهه النصره است و تنها ۲ درصد از این صفحات برای ارتش آزاد سوریه و گردان التوحید و احرار الشام تبلیغ می‌کنند. 

البته میزان پذیرش رویکردهای جهانی صفحات اینترنتی نیز متفاوت است و مقبولیت هواداران این صفحات در انگلیس به ۴/۲۵ درصد، در فرانسه به ۱۴ درصد، در آلمان به ۳/۱۲ درصد و در سوئد ۸/۸ درصد، در هلند ۷ درصد و در بلژیک به ۳/۵ درصد رسیده است. در مجموعی از کشورهای اروپای شرقی شامل آلبانی و بوسنی و بلغارستان و کوزوو و مقدونیه و صربستان نیز ۱/۶ درصد با دعوت‌های جهاد در سوریه ابراز همبستگی کرده‌اند.

از سوی دیگر گزارش صادره از سوی آکادمی مطالعات رسانه‌ای خاورمیانه در واشنگتن که در ۱۸ آوریل گذشته منتشر شد، نشان داد که تحولی ساختاری در گفتمان رویکردهای جریان های تکفیری در راستای جذب عناصر افراطی ایجاد شده است و این گروه ها بیشتر بر روی صنعت جذاب سازی جهاد در سوریه از طریق تمرکز بر قدرت ادامه زندگی عادی در سوریه مانند استفاده از تکنولوژی های روز و همچنین استفاده از غنیمت های جنگی و آسان شدن ازدواج و تهیه غذا و خودروهای ویژه می نمایند. آنها همچنین از طریق سایت های اجتماعی اقدام به توزیع تصاویری و فیلم هایی از فعالیت‌های به ظاهر اجتماعی و روزمره خود کرده و آنها را صورت گسترده در صفحات سایت‌های اجتماعی از جمله فیس بوک و تویتر و اینستاگرام و یوتیوب منتشر می کنند. 

یک بررسی دیگر از دانشگاه دوبلین در ژانویه سال ۲۰۱۴ نشان داد که در سال ۲۰۱۳ کامنت ها در زمینه درگیریهای داخلی در سوریه ۷۵ درصد افزایش یافته است. علاوه بر اینها ۶۱۹ صفحه در سایت یوتیوب راه اندازی شده که از طریق آنها هزاران نوار ویدئویی از فعالیت های میدانی گروه های تکفیری و ارتش آزاد در سوریه منتشر می شود. برخی از این ویدئوها بیش از ۷/۱ میلیون مخاطب و دانلود داشته است. 

کارکردهای ارتباطات مجازی تروریست‌های سوریه 

بررسی استفاده جنبش های تروریستی سوریه از سایت‌های اجتماعی روند رو به رشد اهداف و انگیزه های آنها و افزایش استفاده از فضای مجازی را نشان می دهد، در این راستا گروه های تکفیری عملکردهای مختلفی در استفاده از فضای مجازی دارند.

الف: کارکرد تبلیغاتی: برخی از صفحات اینترنتی وابسته به تکفیری های سوریه اقدام به انتشار اخبار از سازمان‌های جهادی و عملیاتی کرده و واکنش این گروه ها نسبت به مسایل و اخبار و تحولات مختلف را نیز منتشر می کنند. صفحات رسمی جبهه النصره و داعش و جماعت انصار الشام از جمله مهم ترین این شبکه هاست. برخی سایت های خبری شامل خبرگزاری اسلامی “حق” و سایت “قضایا و اخبار امت” و صفحات تبلیغاتی “ابن تیمیه” و موسسه تبلیغاتی “الفاروق” و شبکه “مراسلون” و کنگره “المنبر الاعلامی” و کارگاه “شموخ الاسلام” از جمله سایت‌های فعال این زمینه است. 

ب: تشویق به اعلام همبستگی با گروه های تکفیری: سایت هایی که در این راستا فعالیت می کنند، تصاویر و فیلم هایی ویدئویی موهوم از اقداماتی که جنایت‌های دولت بشار اسد علیه شهروندان اهل تسسن نام گذاشته اند، منتشر می کنند و با استفاده از رویکردهای فرقه گرایانه به دنبال جذب حمایت از خود هستند. این حمایت‌ها می تواند شامل حمایت های مادی یا پیوستن به صفوف مبارزان خارجی در سوریه باشد. در این راستا مطالعات مرکز بررسی افراط گرایی نشانی داد که برخی مبلغان این گروه ها مانند احمد موسی جبریل شهروند فلسطینی – آمریکایی و موسی سِر آنتونیو مبلغ استرالیایی نقش مهمی در این راستا ایفا می‌کنند.

ج: جذب حمایت معنوی: مأموریت این گروه‌های فعال تروریستی در زمینه ترویج رویکردهای سازمان‌های افراط گرا در سوریه و خارج از این کشور است و این موضوع می تواند اثرات منفی اقدامات و جنایت های وابستگان به گروه های تکفیری را در افکار عمومی کاهش دهد و پشتیبان‌های خوبی برای این گروه ها ایجاد کند. در این راستا صفحات فعال از جمله شبکه شموخ الاسلام و شاخه آن با عنوان  انصار الجهاد مأموریت ارائه مبانی اخلاقی و شرعی در قبال جنایت های گروه های جهادی در سوریه و واکنش نشان دادن به اتهامات مخالفان این گروه‌ها و مقابله با گردان‌های الکترونیکی دولت بشار اسد است. 

د: تحریک سیاسی : گفتمان غالب گروه‌های جهادی در شبکه های اجتماعی ضمن اذعان به ایجاد اختلال در موازنه های سیاسی و نظامی در سوریه به نفع دولت این کشور سعی در تشویق داوطلبان بیشتر برای ورود به سوریه و پیوستن به گروه های تکفیری از طریق مظلوم نمایی است. آنها در این راستا مدعی هستند که گروه‌های موسوم به مقاومت سوریه با یک ارتش نظامی تا بن دندان مسلح مواجه هستند و در عین حال سلاح‌های کافی در اختیار ندارند تا بتوانند موازنه  نظامی را به نفع خود تغییر دهند. این گروه‌ها مدعی هستند که با وجود حمایت ایران و روسیه و دیگران از دولت بشار اسد، آنها هیچ پشتوانه محکم سیاسی ندارند. 

ه: تبادل تجربه ها: برخی گروه های جهادی از برخی شبکه‌های مجازی که مورد توجه ویژه کاربران قرار ندارد و در انزوا است، برای تبادل تجربه‌های نظامی و اطلاع از برخی تاکتیک‌های مبارزاتی استفاده می‌کنند. مقامات انگلیس در اوایل فوریه گذشته متوجه شدند که برخی مبارزان انگلیس از یک سایت برای ارائه پیشنهاداتی به مبارزان جدید در سوریه در زمینه احتیاطات بهداشتی و حفاظت مرزها و مطالبات زندگی در سوریه استفاده می کند. برخی از وابستگان گرایش‌های جهادی در سوریه نیز از برخی فضاهای مجازی برای ارتباط با سایر بخش‌های فرعی خود و دریافت دستورات از مقامات فکری و اعتقادی یا هماهنگی بین مجموعه‌های فعال از طریق الکترونیک استفاده می‌کنند.

و: تماس‌های شخصی: گروهی از مبارزان سوری به دنبال استفاده از سایت‌های اجتماعی برای ترویج پیام‌هایی برای اطمینان بخشیدن به افرادی است که در عزیمت به سوریه مردد هستند، آنها سعی دارند اینگونه وانمود کنند که حضور آنها در کنار نیروهای مبارز سوری ابعاد مختلف زندگی آنها را دچار چالش نمی‌کند. آنها همواره سعی دارند وجهه‌ای جذاب از جهاد! در سوریه ارائه داده و مواضع خنده‌دار یا لحظات اجتماعی را بین اعضای گردان‌های مختلف به تصویر کشیده و منتشر می کنند.آنها امکان دسترسی به غذای خوب و ازدواج و دیگر مزایای مبارزه در سوریه را ترویج می‌کنند و به این ترتیب سعی دارند عناصر بیشتری را برای مبارزه به سوریه بکشانند. 

درگیری های شبکه‌ای

درگیریهای سوریه و مشکل شدن تعیین قطعی سرنوشت این درگیری‌ها باعث افزایش درگیری‌های مجازی به صورت موازی بین شورشیان سوری و گردان‌های الکترونیک وابسته به دولت شده است. این درگیریها البته بین گروه‌های متخاصم از مخالفان سوریه نیز وجود دارد. در یکی از ابعاد این درگیریها گردان های الکترونیک اسد موفق شدند ۵۵۰ صفحه فیس‌بوک را که وابسته به عناصر شورشی و تروریست بود، مسدود کنند. این کار با استفاده از قوانین فیس بوک در ممنوعیت استفاده از زور یا انتشار تصاویر یا جنایت ها و خشونت های اجتماعی صورت گرفت. 

البته موازنه فعالیت‌های گروه های تروریست سوری در  فضای مجازی به نفع اسد به پایان نرسیده و گروه های تکفیری از اینترنت برای عضوگیری از تمام دنیا استفاده می کنند. آنها از شبکه های اجتماعی به عنوان ابزاری استفاده می کنند که دست یگان‌های الکترونیک اسد به آنها نمی‌رسد و نمی توانند آنها را مسدود کنند. البته از طریق همین شبکه که برخی کشورهای اروپایی موفق به بازداشت تعدادی از شبکه های تروریستی شده اند. از جمله این اقدامات در انگلیس بود که ۳۰ تن از تروریست‌های فعال در عرصه تروریسم در سال گذشته بازداشت شده‌اند. مقامات اسپانیا نیز اعلام کردند که شبکه ای را توقیف کردند که برای جذب جوانان برای مبارزه در سوریه عضوگیری می‌کرد. تمام اینها در حالی است که لوران فابیوس وزیر خارجه فرانسه در۲۰ آوریل گذشته اعلام کرد که تقریبا ۵۰۰ فرانسوی به صفوف مخالفان خارجی دولت سوریه اضافه شده‌اند. 

البته می توان گفت که عضو گیری اینترنتی تهدیداتی را نیز برای تمامی کشورهای دنیا دارد، چرا که افکار افراط گرایانه دینی را بدون حد و مرز در بین جوانان دنیا منتشر می کنند و به این ترتیب دامنه تاثیرات جنگ سوریه بدون حد و مرز در تمام دنیا خود را نشان می‌دهد، چرا که علاوه بر انتشار افکار تروریستی، عناصری که از مبارزه در سوریه باز می گردند، این امکان را دارند که به گروه های تروریستی بر ضد دولت های خود اضافه شده و از مهارت‌های مبارزاتی در عملیات نظامی در سوریه علیه کشورهای خود استفاده کنند.این موضوع می تواند دولت ها را به ایجاد قید و بندهایی در استفاده از فضای مجازی و نظارت بر شبکه های اجتماعی وادار کند و آنها سطح دستیابی کاربران به این سایت‌ها را برای مقابله با این تهدیدات کاهش دهند.

منبع: مشرق